Detroit’teki Henry Ford Müzesi‘nde pek çok araç sergileniyor. Ford için olduğu kadar Detroit ve Amerika Birleşik Devletleri tarihi için de önemli araçlar bu müzede görülebiliyor. Buradaki araçlardan biri ise Amerika’nın tarihini değiştiren otobüs olarak öne çıkıyor. Rosa Parks adındaki siyahi bir kadın terzi 1955 ‘de bir akşam bu otobüse binmişti.
Bunlardan biri var ki oldukça ilginç bir öyküsü var. Hem de öyle bir öykü ki tüyleri diken diken ediyor. Sarı ve yeşil renkli otobüsün ön üstteki tabelasında Claveland Bulvarı yazısı dikkat çekiyor.
Claveland Bulvarı eskiden Alabama Eyaletinin Montgomery şehrindeydi. Artık yok. 1965 yılında bu otobüsün bir yolcusu onuruna adı değiştirildi.
1 Aralık 1955 Perşembe…
ABD’nin Alabama eyaletinin Montgomery şehrinde Rosa Parks adında 42 yaşındaki siyahi bir kadın terzi; şehir merkezindeki işinden akşam çıktı.
Çok yorgundu ve tek istediği bir an önce evine gitmekti. Belediye otobüsünün orta kısımlarındaki “değişken” statülü koltuklardan birine kendini bıraktı.
Montgomery belediye otobüslerindeki ilk dört sıra koltuk beyazlara ayrılmıştı. Siyahlara en arka koltuklar bırakılmıştı. Ortadaki “değişken” statülü koltuklarsa beyazların sıraları doluncaya kadar; siyahların da oturabilecekleri koltuklardı. Beyazların sıraları dolduğunda siyahlar oturdukları bu koltukları boşaltıp, daha arkaya geçmek zorundaydılar.
Şoför uyardı, yerinden kalkmadı
O akşam bazı beyazlar ayakta kalınca şoför arkaya doğru yürüyerek değişken statülü koltuklardaki siyahlara “kalkın” şeklinde bir el işareti yaptı. Değişken statülü koltukların ilk sırasındaki üç siyah erkek kalkıp arkaya yöneldi. Rosa Parks’ın yanında cam kenarında oturan siyah erkek de kalktı.
Rosa Parks ise sadece cam kenarındaki koltuğa kaydı. .Kayıtsızca şoförün gözlerine bakıyordu. Otobüstekilerin tümü bu harakete inanımıyordu.
Şoför, kızgınlıkla neden kalkmadığını sordu. Rosa Parks yerini bir başkasına vermesi gerektiğine inanmadığı söyledi.
Şoför polis çağırdı, Rosa Parks tutuklandı.
Parks’ın tutuklanmasından dört gün sonra Montgomery Improvement Association (Montgomery İyileştirme Derneği) kuruldu. Başkan olarak seçilen Martin Luther King Jr, daha sonra Sivil Haklar Hareketi’nin küresel oyuncusu olacak kişiydi.
Bu olayla otobüslerin tekerlekleri durdu, ancak değişim tekerlekleri harekete geçti. Ve 1964 İnsan Hakları Yasası ile ırk, cinsiyet veya dine dayalı tüm ayrımcılık kanunen yasaklandı.
381 gün boyunca Montgomery’de bir tek siyah bile otobüse binmedi. İşlerine, okullarına yürüdüler. Buldukları her özel araçla belediye otobüsü bileti fiyatına siyahları taşımaya başladılar. Bazı beyaz ev kadınları da arabalarıyla destek verdi.
Belediye otobüslerini işleten şirket büyük maddi zarar yaşadı. Bazı otobüsleri adeta çürüdü.
Şehir öfke nöbetine kapıldı.
Beyaz çeteler işe yürüyerek giden siyahlara saldırmaya başladı. Bazılarını linç ettiler. Ancak siyahlar yılmadı, boykotu sürdürdü.
Eylem sonunda zafere ulaştı ve 21 Aralık 1956’da Yüksek Mahkeme’nin siyahların otobüslerde istedikleri yere oturabilecekleri yönünde karar vermesiyle siyahlar otobüs boykotunu sona erdirdiler.
Beyaz ırkçıların tepkisi sert oldu.
Otobüslere silahlı saldırılar gerçekleştirdiler. Siyahları dövdüler. Rosa Parks 1957’de ölüm tehditleri ve beyazların ona iş vermemesi nedeniyle; önce Virginia’ya, bir yıl sonra da Detroit’e taşındı. Bir yandan çalışmaya bir yandan da sivil haklar hareketinde mücadelesine devam etti. Onun bireysel hareketiyle oluşan sivil toplum hareketi giderek büyüdü ve Martin Luther King JR liderliğinde yol aldı.
Direnişin sembolü haline gelen Rosa Parks 24 Ekim 2005 günü 92 yaşında hayatını kaybetti.
Rosa Parks’ın o akşam bindiği otobüs günümüzde Detroit’teki “Henry Ford Müzesi”nde sergileniyor. Tarih kendiliğinden değişmez, onu değiştirmek için yüreği tutuşmuş insanlar gerekir. Yıldız yürekli kadın Rosa Parks gibi…
Otobüs Henry Ford Müzesi’ne nasıl geldi?
Rosa’nın ABD’yi değiştiren boykotu kadar, otobüsün müzeye gelmesi de ilgi çekici. Otobüs firması 1970’lerde bu aracı satar. Ancak onu satın alan adamın aracın Rosa Parks otobüsü olduğuna dair bilgisi ve kanıtı yoktu.
Bir ipucu üzerine otobüsün gerçek tarihçesine ulaşıldı ve müzayedeye çıktı. En yüksek teklifi Henry Ford verdi ve otobüsü aldı. 1 Aralık 1955’deki haline döndürdü. Otobüsün Ford’a maliyeti 300 bin doları buldu.
Bugün kapıları herkese açık
Montgomery Bus Boykot’tan yaklaşık 60 yıl sonra, başladığı aracın kapıları sürekli açık duruyor. Herhangi bir ırktan, cinsiyetten veya dinden herkes, istedikleri koltukta içeri girip oturabilir.
Henry Ford müzesi (thehenryford.org), Detroit’in bir banliyösü olan Dearborn’da bulunuyor. Şehir merkezine 22 km uzaklıkta.
